برای ناباروری چه آزمایش‌هایی باید انجام شود؟

چکیده : 

مشکلات ناباروری می‌تواند به هر یک از زوجین مربوط شود؛ لذا جهت شناخت و حل مشکل می‌بایست هم زن و هم مرد آزمایشاتی را انجام دهند تا مشکلات زنانه یا مردانه دخیل در ناباروری ارزیابی و تشخیص داده شود.

پزشک متخصص با توجه به تجربه و تبحر خود می‌تواند به کمک آزمایشات تشخیص ناباروری در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با صرف کمترین هزینه، عامل یا علل ناباروری را مشخص کند و به درمان آن بپردازد. در ادامه آزمایشات تشخیص ناباروری در زنان و مردان شرح داده می‌شود.

شرایط انجام آزمایشات ناباروری

به طور کلی، زوجین در صورت مواجه با موارد زیر می‌بایست تحت نظر پزشک قرا گیرند و آزمایشات تشخیصی ناباروری را انجام دهند. به بیانی دیگر، پزشک با توجه به موارد زیر، آزمایش مناسب برای هر فرد را تجویز می‌نماید:

• سن بالای خانم (بالای 35 سال)

• ناباروری طولانی‌مدت (عدم بارداری علی‌رغم 12 ماه رابطه منظم و بدون پیشگیری)

• قاعدگی‌های نامنظم در خانم

• تغییر حجم خون قاعدگی و یا غلظت و رنگ آن

• مشاهده علائمی از برخی بیماری‌های زنانه نظیر چسبندگی‌های ناشی از جراحی‌های لگنی و آندومتریوز

• مشاهده علائم بیماری تیروئید و موهای زائد

• عفونت‌های ناحیه تناسلی

• وجود سابقه پزشکی زن و مرد نابارور

• کار کردن در محیط حاوی مواد شیمایی و پرتوهای رادیواکتیو

• در صورت استعمال دخانیات، مشروبات الکلی و مواد مخدر

آزمایش‌های تشخیص ناباروری در زنان

آزمایشAMH

این آزمایش نوعی تست ذخیره تخمدانی است که در آن پزشک پس از بررسی سطح هورمون آنتی مولرین (Anti-Müllerian Hormone) می‌تواند ذخیره تخمدان را جهت امکان باروری ارزیابی کند. باید دانست که هورمون AMH توسط فولیکول‌های اولیه تخمدان تولید می‌شود و میزان آن در خون نشان‌دهنده فولیکول‌های در حال رشد و کل ذخایر فولیکولی تخمدان است.

لازم به ذکر است که هورمون ‌ AMH در مردان نیز توسط بیضه‌ها تولید می‌شود تا علاوه بر ممانعت از شکل‌گیری ارگان‌های تولیدمثل زنانه، موجب تقویت رشد دیگر اندام‌های تولیدمثلی مردانه شود. میزان این هورمون در پسران تا دوران بلوغ افزایش‌یافته و سپس کمتر می‌گردد.

تست هیستروسالپنگوگرافی (HSG)

به کمک این روش، عکس رنگی رحم تهیه می‌شود تا شکل حفره رحم و باز بودن لوله‌های رحمی موردبررسی قرار گیرد. پس از ورود یک کاتتر از طریق واژن به دهانه رحم، ماده حاجب (مایعی حاوی ید) به داخل رحم تزریق‌شده و پس از پر کردن رحم، وارد لوله‌های فالوپ می‌شود و در انتها، در صورت باز بودن لوله‌ها، از انتهای آن‌ها بیرون می‌ریزد. این آزمایش 2 الی 5 روز پس از اتمام قاعدگی انجام می‌شود.

بهترین زمان برای ثبت عکس رنگی از رحم (هیستروسالپنگوگرافی)، قبل از تخمک‌گذاری جدید و حدود یک هفته پس از قاعدگی می‌باشد. پیش از عمل باید طبق نظر پزشک، یک مسهل جهت تخلیه روده و افزایش وضوح وضعیت رحم در عکس، مصرف نمود.

تست تخمک‌گذاری

این تست که نوعی آزمایش خونی است، صحت فرایند تخمک‌گذاری را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

تست پاپ اسمیر

این تست یکی آزمایش‌های غربالگری است که جهت تشخیص سرطان دهانه رحم و یا هرگونه تغییر غیرطبیعی در سلول‌های دهانه رحم، مورداستفاده قرار می‌گیرد. باید دانست که تست پاپ اسمیر اغلب به همراه معاینه لگن انجام می‌شود و در بانوان بالای 30 سال به همراه آزمایش ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) صورت می‌گیرد. به عقیده پزشکان، تست پاپ اسمیر می‌بایست هر سه سال یک‌بار در خانم‌های ۲۱ تا ۶۵ سال انجام گیرد.

سونوگرافی واژینال

به‌منظور بررسی سلامت دستگاه تناسلی، یافتن بیماری‌های رحمی و تخمدانی، بررسی تعداد فولیکول‌ها و سایز آن‌ها و اختلالاتی نظیر فیبروم و کیست تخمدان از سونوگرافی واژینال  در اوایل سیکل قاعدگی استفاده می‌شود.

سونوهیستروگرافی

این روش بهتر از سونوگرافی واژینال جواب می‌دهد؛ چراکه پزشک می‌تواند با تزریق  نرمال سالین به حفره رحم، ارزیابی بهتری از پولیپ‌های آندومتر و میوم داشته باشد و در صورت مشاهده ناهنجاری، هیستروسکوپی صورت می‌گیرد.

هیستروسکوپی

در این روش، ابزاری مجهز به یک لامپ و دوربین (هیستروسکوپ) بعد از عبور از دهانه رحم به قسمت داخلی حفره رحم وارد می‌شود و پزشک می‌تواند اختلالات یا ناهنجاری‌های رحمی نظیر پولیپ یا فیبروم را بررسی نماید. لازم به ذکر است، از رایج‌ترین علل استفاده از عمل هیستروسکوپی باید به شناسایی علت خونریزی‌های ناشی از قاعدگی‌های نامنظم اشاره کرد. به‌طور کلی، این روش به دو صورت تشخیصی و درمانی انجام می‌شود.

لاپاراسکوپی

این روش، نوعی جراحی است که در آن ابزاری شبیه تلسکوپ (لاپاراسکوپ) از طریق دیواره شکم وارد حفره لگن می‌شود و عارضه‌هایی از قبیل آندومتریوز، کیست‌های رحم، چسبندگی لگن و انواع عفونت‌ها را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. از آنجایی که این روش، یک روش تهاجمی می‌باشد و ممکن است عوارض و خطرات بالقوه‌ای به دنبال داشته باشد؛ لذا صرفاً در صورت لزوم و در مواردی نظیر سابقه درد لگن و جراحی‌های قبلی زن تجویز می‌شود.

آزمایش هورمون پروژسترون

این تست در نیمه دوم چرخه قاعدگی و جهت تشخیص رخ دادن فرایند تخمک‌گذاری انجام می‌شود.

آزمایش هورمون LH

به طور طبیعی، سطح هورمون LH پیش از تخمک‌گذاری به بیشترین میزان خود در خون می‌رسد؛ لذا با بررسی سطح این هورمون می‌توان از زمان تخمک‌گذاری و عملکرد خوب تخمدان آگاه شد. همچنین آزمایش هورمون لوتئینی در مردان نیز می‌تواند عارضه‌هایی همچون  واریکوسل و ورم بیضه را تشخیص دهد.

آزمایش TSH  و PRL

آزمایش بررسی سطح هورمون‌های تیروئیدی و پرولاکتین برای شناسایی اختلالات تیروئید و بالا بودن سطح هورمون شیر (پرولاکتین) مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آزمایش‌های تشخیص ناباروری در مردان

• اسپرموگرام: پزشک تعداد، حرکت و شکل اسپرم‌ها را طی آزمایش اسپرموگرام بررسی می‌کند. همچنین بدین‌وسیله می‌توان بیمارهای بیضه نظیر هیدروسل را نیز شناسایی نمود. یکی دیگر از علل ناباروری مردانه را می‌توان با آزمایش آنتی‌بادی اسپرم (از طریق تست اسپرموگرام) تشخیص داد؛ بدین گونه که آنتی‌بادی‌های روی اسپرم‌ها موجب عدم اتصال آن‌ها به تخمک می‌شود و نرخ باروری را کاهش می‌دهد. به بیانی دیگر، زوج‌های فاقد این آنتی‌بادی، بیشتر شانس بارداری دارند.

• آزمایش هورمونی مردانه: پس از نمونه‌گیری خون مرد، سطح هورمون‌های مردانه به‌خصوص تستوسترون مورد ارزیابی واقع می‌شود.

• بیوپسی بیضه: پزشک با نمونه‌برداری از بافت بیضه می‌تواند فرایند تولید اسپرم را بررسی کند و عوامل مختل‌کننده آن را تشخیص دهد و درمان مخصوص را تجویز نماید.

• آزمایش ژنتیک: گاهی جهت پی بردن به زمینه‌های احتمالی یک نقص ژنتیکی در مرد و دخیل بودن آن در ناباروری، از تست ژنتیک استفاده می‌شود.

• تست‌های تصویربرداری: ازجمله آزمایشات تصویربرداری مردانه می‌توان به MRI مغز و سونوگرافی تناسلی اشاره نمود.

سخن پایانی

با انجام آزمایشات تشخیصی ناباروری می‌توان به عوامل دخیل در بروز چنین عارضه‌ای پی برد و درمان به‌موقع و متناسب با شرایط زوجین را آغاز نمود؛ اما باید توجه داشت که پس از مشخص شدن نتایج آزمایش، زوجین می‌بایست احساسات خود را کنترل نمایند و با دوستان قابل‌اعتماد خود صحبت کنند تا بتوانند روحیه خود را حفظ کرده و استرس و اضطراب  خود را کاهش دهند. همچنین ورزش و تغذیه سالم نیز می‌تواند در عملکرد صحیح اندام‌های بدن نقش بسزایی داشته باشد.

برگرفته از سایت رادینا سلامت (https://raadinahealth.com)